Atom odatlar
| Atom odatlar | |
| |
 Vikipediya maqolasi
|
Atom odatlar (inglizcha: Atomic habits) James Clear tomonidan 2018-yilda nashr etilgan kitob. Kitob oʻzida yaxshi va yomon odatlar kuchi, muvaffaqiyat sabablari, odatlar va muvaffaqiyatning oʻzaro bogʻliqligi haqida empirik va nazariy taʼlimotlarni aks ettiradi. Kitob New York Times bestselleri hisoblanib, dunyo boʻyicha 8 milliondan ortiq nusxadan ortiq sotilgan va 50 dan ortiq tilga tarjima qilingan.
Asosiy tamoyillar: Nega kichik oʻzgarishlar katta natijalarga olib keladi?
[tahrirlash]1. Atom odatlarning hayratlanarli kuchi
[tahrirlash]- Odatlar – oʻz ustida ishlash jarayonidagi koʻpayib boruvchi foizlardir. Har kuni bir foizdan yaxshilanib borish uzoq muddatda katta ahamiyat kasb etadi[1].
- Odatlar ikki tomoni oʻtkir quroldir. Ular sizning foydangizga yoki zararingizga ishlashi mumkin. Shu sababli ularning mexanizmlarini tushunish juda muhim[1].
- Maʼlum boʻsagʻdan oʻtmaguncha kichik oʻzgarishlar aytarli natija keltirmaydi. Har qanday geometrik progressiyada eng katta yutuqlar eng oxirida keladi. Bu bizdan sabr talab etadi[1].
- Atom odat – katta tizimning tarkibiy qismi boʻlgan kichik odatdir. Molekulalar atomlardan tuzilgani kabi katta natijalar ham atom odatlardan tashkil topadi[1].
- Yaxshi natijalarga erishishni istasangiz, oldingizga maqsad qoʻyishdan oʻzingizni tiying. Uning oʻrniga eʼtiborni tizimga qarating[1].
- Siz maqsadlaringiz darajasigacha koʻtarilmaysiz, balki tizimingiz darajasiga tushasiz[1].
2. Odatlar shaxsiyatni qanday shakllantiradi? (va aksincha)
[tahrirlash]- Kim ekaningizni oʻzgartirishning eng samarali usuli nima qilayotganingizni oʻzgartirishdir[2].
- Har qanday saylovda ikkala nomzodga ham ovoz beriladi. Gʻolib boʻlish uchun esa bir ovozdan saylanish shart emas. Koʻproq ovozga ega boʻlish kifoya[3].
- Dastlab, kim boʻlishni belgilab oling. Bu har qanday darajaga: yakka shaxs, kichik jamoa, jamiyat va millat darajasiga ham tegishli. Kim sifatida gavdalanishni xohlaysiz? Tamoyillaringiz va qadriyatlaringiz nimalardan iborat? Kim boʻlishni istaysiz?[4]
- Xulq-atvorning uch qatlami mavjud: natijalar, jarayonlar va shaxsiyat[5].
- Odatlarni oʻzgartirishning eng samarali usuli eʼtiborni erishmoqchi boʻlgan natijalarga emas, balki kim boʻlishni istashingizga qaratishdir[5].
- Shaxsiyat odatlaringiz asosida shakllanadi. Har bir qilgan harakatingiz qanday turdagi odam boʻlishingizga berilgan ovozdir[5].
- Oʻzingizning eng yaxshi „men“ingizga aylanish uchun qarashlaringizni davriy ravishda qayta koʻrib chiqish, shaxsiyatingizni kengaytirish va yangilab turish talab etiladi[5].
- Odatlarni hosil qilishning asl mohiyati yaxshi natijalarga erishish emas (garchi ular yaxshi natijalarga yetishda yordam bersa ham), balki oʻzingiz haqingizdagi tasavvurlaringizni oʻzgartirishdir[5].
3. Yaxshi odatlarni shakllantirishning toʻrtta oddiy bosqichi
[tahrirlash]- Odat avtomatik darajaga yetguncha takrorlangan xatti-harakatdir[6].
- Odatlarning asl sababi muammolarni imkoni boricha kamroq quvvat va urinish sarflab hal qilishga intilishdir[6].
- Har qanday odatni toʻrt bosqichli qayta aloqa halqasi – signal, istak, javob va mukofotga ajratib chiqish mumkin[6].
- Xulq-atvor oʻzgarishining toʻr qoidasi yaxshi odatlarni hosil qilishda foydalaniladigan oddiy yoʻriqnomalar yigʻindisidir. Ushbu toʻrt qoidaga koʻra yaxshi odatlar (1) koʻzga yaqqol tashlanadigan, (2) jozibali, (3) oddiy va (4) qoniqarli boʻlishi kerak[6].
Birinchi qoida: Odat yaqqol boʻlishi kerak.
[tahrirlash]4. Koʻrinishi yaxshi boʻlmagan odam
[tahrirlash]- Yetarli darajada takrorlashdan soʻng miyangiz maʼlum bir natijada dalolat beruvchi signallarni ongsiz ravishda ham aniqlay oladigan boʻliq qoladi[7].
- Odatlar avtomatik boʻlib qolgandan keyin qilayotgan ishimizga berayotgan eʼtibor susayadi[7].
- Xulq-atvorni oʻzgartirish jarayoni doimo ogohlikni oshirish bilan boshlanadi. Odatlarni oʻzgartirishdan oldin ularning mavjud ekanidan boxabar boʻlishingiz kerak[7].
5. Yangi odatlarni boshlashning eng yaxshi yoʻli
[tahrirlash]- Xulq-atvor oʻzgarishining birinchi qoidasi – odat yaqqol boʻlishi kerak[8].
6. Motivatsiyaga ortiqcha baho beriladi. Muhitning ahamiyati kattaroq.
[tahrirlash]- Muhit – inson xulq-atvorini shakllantiruvchi koʻzga koʻrinmas kuchdir[9].
- Mahsulot yoki xizmat koʻzga qanchalik oson tashlansa, undan odamlar shunchalik koʻproq foydalanadi[9].
- Muhitdagi kichik oʻzgarishlar xulq-atvorimizda katta oʻzgarishlarga sabab boʻladi[10].
7. Intizom siri
[tahrirlash]- Inson oʻz-oʻzini qanchalik yaxshi nazorat qila olsa, bunga ehtiyoj shunchalik kam boʻladi. Inson muayyan ishlarni bajarmasa, bu ishda oʻziga taqiq qoʻyishiga hojat qolmaydi. Albatta, tirishqoqlik, oʻz maqsadidan ogʻishmaslik va iroda muvaffaqiyatga erishish uchun oʻta muhim sifatlar. Ammo ularni intizomliroq boʻlishga harakatlar emas, balki intizomli muhitni yaratish yoʻli bilan erishish mumkin[11].
- Yomon odatlar oʻz-oʻzini kuchaytirish xususiyatiga ega. Ular qoniqtirishi zarur boʻlgan ehtiyojni yanada kuchaytiradi[12].
- Qisqacha qilib aytganda, odatlarga qarshilik qilish mumkin, ammo ularni xotiradan oʻchirib tashlab boʻlmaydi[12].
- Nafsingizni bir yoki ikki marta tiyishingiz mumkin. Ammo xohish-istaklaringizniga qarshilik qilish uchun doimo ham oʻzingizda kuch topa olmasligingiz mumkin[13].
- Toʻgʻri ishni bajarish uchun har safar irodangizga tayangandan koʻra gʻayratingizni atrof-muhitni optimallashtirishga sarfash maʼqulroq boʻladi. Oʻz-oʻzini nazorat qilish va kuchli irodaning siri ham shunda[13].
- Xulq-atvor oʻzgarishining birinchi qoidasiga qarama-qarshi ravishda yomon odatning signallari koʻzga kamroq tashlanishi kerak[13].
- Odat shakllanib boʻlgandan soʻng xotiradan oʻchib ketmaydi[13].
- Oʻz-oʻzini nazorat qila oladigan kishilar kamdan-kam hollarda mayl uygʻotuvchi vaziyatlarga kam vaqt sarflaydilar. Xohish-istaklar bilan kurashish oʻrniga ularning oldini olish osonroq[13].
- Yomon odatlardan qutulishning eng samarali usuli bu unga turtki boʻladigan signallar bilan kamroq toʻqnash kelishdir[13].
- Oʻzini-oʻzi nazorat qilish uzoq muddatli stratediya emas, u faqat qisqa muddatli taktikadir[13].
Ikkinchi qoida: Odat jozibali boʻlishi kerak.
[tahrirlash]8. Odatni qanday jozibali qilish mumkin?
[tahrirlash]- Maʼlum bir hodisa yoki imkoniyat qanchalik jozibali boʻlsa, uning odat hosil qila olish kuchi shunchalik yuqori boʻladi[14].
- Agar odatlarga amal qilish ehtimolini oshirishni istasangiz ularni jozibaliroq qiling[15].
- Odatlar – bu dofaminga bogʻliq qayta aloqa halqasidir[16].
- Mukofotni olish oʻrniga uning yaqinligini sezish bizni harakatga keltiradi[17].
- Intilish – xulq-atvorimizni harakatga keltiruvchi kuchdir. Har qanday harakat ortida kelayotgan mukofotni sezish yotadi. Aynan istak javob reaksiyasiga turtki beradi[18].
- Agar maʼlum odat bilan bir vaqtda oʻzingiz yoqtirgan ishni qiladigan boʻlsangiz, ushbu odat ancha yoqimliroq boʻladi[19].
9. Odatlar shakllanishida yaqin insonlar oʻrni.
[tahrirlash]- Koʻpincha madaniyatingiz uchun xos boʻlgan qoidalarga oʻylamasdan, ularga tanqidiy yondashmasdan va hatto mavjudligini anglamasdan rioya qilasiz[20].
- Yaxshi odatlarni shakllantirishning eng samarali usullaridan biri bu siz istagan odat kundalik xulq-atvoriga aylangan jamoaga qoʻshilishdir[21].
- Sizni oʻrab turgan ijtimoiy muhit nimalarni „normal“ deb hisoblashingizni belgilaydi[21].
- Guruh tomonidan qabul qilinish koʻpincha bahsda gʻolib boʻlish, aqlliroq koʻrinish yoki haqiqatni bilishdan koʻra koʻproq qadrlanadi. Koʻp hollarda bir oʻzimiz haq boʻlgandan koʻra omma bilan nohaq boʻlishni afzal koʻramiz[22].
- Biz yashayotgan ijtimoiy muhit qanday xulq-atvor jozibali ekanini belgilaydi[23].
- Biz yashayotgan jamoa tomonidan qabul qilingan va qadrlanadigan odatlarni oʻzlashtirishga moyilmiz. Chunki barchamizda maʼlum jamoaga daxldor boʻlish ehtiyoji juda kuchli[23].
- Uch guruhga mansub kishilarning odatlariga koʻproq taqlid qilamiz: yaqinlarimiz (oila va doʻstlar), koʻpchilik (jamoa) va nufuzlilar (yuqori martaba va obroʻ egalari)[23].
- Yaxshiroq odatlarni shakllantirishning eng samarali usullaridan biri bu ham biz istagan xulq-atvor normaga aylangan (1), ham biz bilan qandaydir umumiylikka ega (2) boʻlgan jamoaga qoʻshilishdir[23].
- Jamoaning meʼyoriy xulq-atvori yakka shaxsning yaxshiroq xulq-atvorini chetga surib qoʻyadi. Koʻp hollarda bir oʻzimiz haq boʻlgandan koʻra omma bilan nohaq boʻlishni afzal koʻramiz[23].
- Oʻzgalarning hurmati va maqtoviga sazovor boʻlishga yordam beradigan odatlar jozibali tuyuladi[23].
10. Yomon odatlar sababini aniqlash va ularni yoʻqotish
[tahrirlash]- Hozirgi holat va siz istagan holatlar oʻrtasidagi boʻshliq sizni harakat qilishga undaydi[24].
- Har qanday xulq-atvor ortida yuzaki istak hamda chuqur yashiringan motiv yotadi[25].
- Kundalik odatlaringiz qadimgi ehtiyojlarni qondirishning zamonaviy yechimlaridir[25].
Uchinchi qoida: Odat oson boʻlishi kerak.
[tahrirlash]11. Sekin yursangiz ham chekinmang
[tahrirlash]- Eng yaxshi usulni izlashga shunchalik berilib ketamizki, haqiqiy ishga qoʻl ham urmaymiz[26].
- Agar biror odatning ustasiga aylanishni istasangiz, ishni mukammallikka intilish bilan emas, takrorlash bilan boshlash zarur[27].
- Odatlarning shakllanishi vaqtga emas, balki takrorlanishga bogʻliq[28].
- Oʻrganishning eng samarali yoʻli rejalashtirish emas, balki mashq qilishdir[29].
- Harakatda boʻlishga emas, ishga kirishishga urining[29].
- Odatning shakllanishi xatti-harakatlarni takrorlash tufayli tobora avtomatlashib boradigan jarayondir[29].
- Odatga sarflangan vaqt uning necha marta takrorlanishichalik muhim emas[29].
Manbalar
[tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Jeyms Klir 2021, s. 40.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 52.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 52-53.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 53.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Jeyms Klir 2021, s. 56.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Jeyms Klir 2021, s. 71.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Jeyms Klir 2021, s. 83.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 95.
- ↑ 9,0 9,1 Jeyms Klir 2021, s. 98.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 107.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 110.
- ↑ 12,0 12,1 Jeyms Klir 2021, s. 111.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Jeyms Klir 2021, s. 113.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 119.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 120.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 123.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 124.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 126.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 127.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 134.
- ↑ 21,0 21,1 Jeyms Klir 2021, s. 136.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 140.
- ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 Jeyms Klir 2021, s. 142-143.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 149.
- ↑ 25,0 25,1 Jeyms Klir 2021, s. 153.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 159.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 161.
- ↑ Jeyms Klir 2021, s. 164.
- ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 Jeyms Klir 2021, s. 165.
Adabiyotlar
[tahrirlash]- Jeyms Klir. Atom odatlar, tarjimon Sarvinoz Qosimova, Toshkent: „Nihol“ nashriyoti, 2021 — 300-bet. ISBN 978-9943-23-194-8.