Donolik

Donolik
	;
Qardosh loyihalar
	Vikipediyadagi maqola Vikimaʼlumotlar sahifasi Vikilugʻatdagi maʼnolari Vikiombordagi tasvirlar

Donolik, oqillik, bilimdonlik, donishmandlik — aql-u zakovatga egalik. Bu sifatga ega boʻlgan kishini dono, oqil, donishmand deyiladi.

A

	Agar buzruk va donolardan boʻlmoqni xohlasang, oʻz suratingni boshqalar oynasida koʻrgin^[1].
	— Jaloliddin Davoniy

	Agar oqil odam nodonlar gurungiga tushib qolsa, ulardan izzat-ikrom kutmasin, agar nodon bemaʼni kalomi bilan oqilni yengsa, buning hech ajablanadigan joyi yoʻq, zero yoqutni tosh ham sindirishi mumkin^[2].
	— Saʼdiy Sheroziy

	Avvalo yaxshi axloqni, keyin donishmandlikni oʻrgan, chunki axloqli boʻlmay turib, donishmand boʻlish amri mahol^[3].
	— Seneka

Azizim! Sen shunday yoʻl tutki, bu bilan sen haqiqiy odamga aylangin, bilim va tajriba sohibi boʻl, yaxshilar suhbatidan oʻzing uchun bir natija chiqar, yomon kishilar qilayotgan ishni koʻrib, ularga aslo koʻngil berma, behuda soʻzlovchilarning bemaʼni soʻzlari yuragingga taʼsir qilib, koʻngil oynasini xiralantirmasin! Doʻstni dushmandan ayirish yoʻlini oʻrgan:
Doʻsting uchun jonni fido aylagin,
Doʻstingni dushmandan judo aylagin.
Yaxshi ishga undar doʻsting har onda,
Yordam berar tashvish yetgan zamonda!^[4]

— Xoja Samandar Termiziy

D

	Donishmand — baqqolning doʻkoniga oʻxshaydi: borini indamaygina koʻrsatadi-qoʻyadi, nodon esa lashkar nogʻorasining oʻzi: ovozi baland-u ichi boʻm-boʻsh va gʻarib^[5].
	— Saʼdiy Sheroziy

	Dono bilan zindon ichida xurram, Nodon bilan hatto boʻston jahannam!^[6]
	— Abulbarakot Qodiriy

	Donoga yondoshgil, qoch nodondan san, Hatto u xavflidir dono dushmandan^[7].
	— Jaloliddin Rumiy

Donolarning aytishicha, aqlli kishilar besh narsani yashirishlari lozimdir:
Birinchi, mol-u davlatiga nuqson yetsa, uni xalq oldida gapirib yurmasligi kerakki, uni aytgan bilan boyligi qaytib kelmaydi, oʻzini ochkoʻzlikda va befahmlikda ayblaydilar, hurmati ketadi.
Ikkinchi, aqlli hisoblangan kishi oʻzgalar qoshida gʻam-anduhdan shikoyat qilsa, uning beqarorligi va kulfatga chidami yoʻqligi maʼlum boʻladi, uning iztirobini koʻrgan odamlar ahli tadbir emasligidan ogoh boʻladilar.
Uchinchi, aqlli kishining oʻzidan yoki qavm-u qarindoshidan biror yaxshi yoxud yomon ish sodir boʻlsa bu haqda maqtansa yoki, aksincha, nolisa, bu ham aqllilik sifati sanalmaydi. Bunday paytda ham aqlli kishiga jim turish yarashadi. Aqlli kishi birov uchun yaxshilik qilsa va yordam qoʻlini chʻʻzib kulfatdan xalos etsa, bu paytda ham jim turmogʻi va bu qilgan yaxshiligini barchaga aytib yurmay, pinhon tutmogʻi kerak. Sheʼr:
Birovga yaxshilik qilsa har inson,
Har yerda maqtanib yursa zoʻr nuqson!^[8].

— Abulbarakot Qodiriy

	Dono suhbatidan bosh tortsa nodon, Davrondan yaxshilik koʻrmas hech qachon^[9].
	— Abdurahmon Jomiy

E

	Ey doʻst, ulugʻlarni izzat qil, foydasiz har narsaga aralashish va tortishuvdan saqlan^[10].
	— Ahmad Yugnakiy

I

	Ikki narsa dildagi gʻam ofati: doʻst diydori, dono kishi suhbati^[7].
	— Abu Shukur Balxiy

J

	Johil kishilar oldida kamtarlik qilmagil, aks holda ular nazarida sen tuban va sharmandadirsan. Haqir va notavon koʻrinmay desang, donolar oldida takabbur boʻlmagil^[11].
	— Majididdin Xavofiy

O

	Odamlar boshiga shunday zamon keladiki, unda dono kishining koʻzi quvonmaydi. Yana shunday zamonlar keladiki, qoplab mol-dunyo tentaklar qoʻliga oʻtib ketadi^[12].
	— Bishri Hofiy

	Oqil kishi dunyodagi rizqiga rozi boʻladi va mol toʻplashga mashgʻul boʻlmaydi. Oxirat amallari bilan shugʻullanadi. Chunki oxirat qaror topish va neʼmatlar uyidir. Dunyo foniylik uyi, u xiyonatkor, fitnakordir^[13].
	— Abu Lays Samarqandiy

	Oqillar zikrdan tafakkurga, tafakkurdan zikrga oʻtadilar. Qalblarining gapirishini talab qiladilar. Va nihoyat qalblari hikmatli soʻzlarni ayta boshlaydi^[5].
	— Hasan al-Basriy

	Oqilning dunyo talabida boʻlishi johilning uni (dunyoni) tark etishidan afzaldir^[14].
	— Yahyo ibn Maoz

	Oqilning qoʻrs odam bilan suhbatda boʻlishi johilning aysh-ishratga mukkasidan ketishiga oʻxshaydi^[15].
	— Muʼiniddin Juvayniy

	Oqila xotin oʻz erining haqiqiy koʻmakdoshidir. Bunday xotin oʻz erining soʻzlarini hech vaqt yerda qoldirmaydi. Mensimasdan qaramaydi. Uni har bir ishda qoʻllab-quvvatlaydi. Ammo oqila xotin erga itoat qilish kerak ekan deb, er boshlagan har xil qabih yoʻllarga yuravermaydi, aksincha oʻz erining yomon va jinoyatga olib boradigan yoʻllardan qaytarad.
	— Olimat ul-Banot^[16]

	Oqil ul soʻzni oʻrinda soʻzlagay, Ham javobini munosib koʻzlagay.
	— Sayfi Saroyi^[17]

	Oqil chin soʻzdin oʻzgani demas, ammo barcha chinni ham demak — oqil ishi emas^[18].
	— Alisher Navoiy

	Oz-oz oʻrganib dono boʻlur, Qatra-qatra yigʻilib daryo boʻlur^[19].
	— Alisher Navoiy

Q

	Qul-u ozodga maʼlum va ayon, Dono tirikdir, oʻlikdir nodon^[9].
	— Abdurahmon Jomiy

S

	Sening najotingga xayrixoh boʻlmagan kishidan hojatingni soʻrama^[20].
	— Umar ibn Xattob

X

	Xatar kelishidan ilgariroq unga tayyorgarlik koʻrgan kishi oqildir^[21].
	— Abu Usmon Hiriy

Manbalar

↑ Tursun 2006, s. 138.
↑ Tursun 2006, s. 66.
↑ Voronsov 1989, s. 28.
↑ Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 38.
↑ ^5,0 ^5,1 Tursun 2006, s. 65.
↑ Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 65.
↑ ^7,0 ^7,1 Tursun 2006, s. 166.
↑ Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 61.
↑ ^9,0 ^9,1 Tursun 2006, s. 64.
↑ Tursun 2006, s. 115.
↑ Tursun 2006, ss. 64–65.
↑ Tursun 2006, s. 67.
↑ Tursun 2006, s. 90.
↑ Tursun 2006, s. 82.
↑ Tursun 2006, s. 59.
↑ Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 181.
↑ Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 115.
↑ Tursun 2006, s. 61.
↑ Tursun 2006, s. 8.
↑ Tursun 2006, s. 110.
↑ Tursun 2006, s. 68.

Adabiyotlar

Xomidiy, Hamidjon; Hasaniy, Mahmud. Mashriqzamin hikmat boʻstoni. Toshkent: „Sharq“ nashriyotmatbaa konserni, 1997 — 251-bet. ISBN 978-9943-00-130-5.
Tursun, Ahmad. Sharq donishmandlari hikmatlari. Toshkent: „Sharq“ nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi, 2006 — 208-bet.

[FOOTNOTETursun2006138-1] Tursun 2006, s. 138.

[FOOTNOTETursun200666-2] Tursun 2006, s. 66.

[FOOTNOTEVoronsov198928-3] Voronsov 1989, s. 28.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy199738-4] Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 38.

[FOOTNOTETursun200665-5] 5,0 ^5,1 Tursun 2006, s. 65.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy199765-6] Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 65.

[FOOTNOTETursun2006166-7] 7,0 ^7,1 Tursun 2006, s. 166.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy199761-8] Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 61.

[FOOTNOTETursun200664-9] 9,0 ^9,1 Tursun 2006, s. 64.

[FOOTNOTETursun2006115-10] Tursun 2006, s. 115.

[FOOTNOTETursun200664–65-11] Tursun 2006, ss. 64–65.

[FOOTNOTETursun200667-12] Tursun 2006, s. 67.

[FOOTNOTETursun200690-13] Tursun 2006, s. 90.

[FOOTNOTETursun200682-14] Tursun 2006, s. 82.

[FOOTNOTETursun200659-15] Tursun 2006, s. 59.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy1997181-16] Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 181.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy1997115-17] Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 115.

[FOOTNOTETursun200661-18] Tursun 2006, s. 61.

[FOOTNOTETursun20068-19] Tursun 2006, s. 8.

[FOOTNOTETursun2006110-20] Tursun 2006, s. 110.

[FOOTNOTETursun200668-21] Tursun 2006, s. 68.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]