Abdulla Qahhor

Абдулла Қаҳҳор (1907—1968) — Ўзбек адабиётининг атоқли намоёндаси, моҳир ҳикоянавис ва ёзувчи.

Ватан ва ватанпарварлик ҳақида

• Уйингни ўғри босса, ўғлингни сандиққа солиб қўйиб, қўшнингни чақирмайсан.

• Халқни кўргани, юртга қарагани бўйи етмайдиган одамчанинг офтобшувоқда қорнини ялаб, орқа оёғи билан бўйнини қашлаб ётган мушук боладан фарқи йўқ.

• Халқнинг қалбига узоқдан қўл солиб бўлмайди, қўл солиш учун унинг олдига бориш керак.

• Юртни обод қиламан деган киши ўзи обод бўлади.

• Юртдан чиқиш тириклай гўрга кириш деган сўз.

• Ўзбек деҳқони ўз қўлига олган тупроғимиз ҳақиқатан олтин тупроқ бўлиб қолди.

Инсон, қадр-қиммат ва қудрат ҳақида

• Инсон бамисоли бир машина, машинанинг сарф қилинган қувватини ишга айлантириш қобилияти турличадир. Инсон ҳам шундай. Инсонларнинг ҳам инсониятга фойда етказиш қобилияти турлича. Фан машиналарнинг шу қобилиятини орттиришга, яъни сарф қилинган қувватдан иложи борича кўпроқ фойда чиқаришга урингандай, тарбия ҳам инсоннинг жамиятга фойда етказиш қобилиятини оширишга уринади. Фан ҳали сарф қилинган бутун қувватни исрофсиз фойдали ишга айлантирадиган машина тополгани йўқ, аммо тарбия буни топди, Ер юзида шундай бир тарбия борки, бу тарбияни кўрган киши куч ва умрини самарасиз, худбинлик натижаси бўлган ишларга сарф қилмайди. Бундай тарбияни берадиган мураббий аввал ўзи тарбияланган бўлиши керак.

• Инсон ҳамма ерда улуғ... Унинг улуғлиги қўлидан келган ишларда, яратувчилигида кўриниб туради.

• Кўз ёши е кўнгилдаги ғам-ғуссанинг дамини кесиш, ё бераҳмнинг раҳмини келтириш учун тўкилади.

• Одам боласининг ўлим кутишига, яъни дунёдан умид узишига ишонмайман.

• Одамнинг ёмони бўлмайди. Биров тош, биров гул, ўз жойида иккови ҳам яхши.

• Одамнинг одамга акси уради.
• Одамнинг чиқити бўлмайди.

• Тақдирини ўз қўлига олган одамларнинг келажаги, албатта, ёрқин бўлади, ҳали бу неъматга эришмаганларнинг йўлини кураш ёритади.

• Шундай одамлар ҳам бўладики, туғилганда ҳеч ким севинмаган бўлса ҳам, ўлганда бутун юрт аза тутади.

Кўзбўямачилик ва мунофиқлик ҳақида

• Ажойиб ит. Ўғри кирганда олқишласак, ётиб думини ялайди.

• Бир одамнинг бири ўн саккиз яшар, бири қирқ яшар иккита хотини бор экан: ёш хотиннинг олдига борганда соч-соқолидаги оқ тукларни юлар экан, қари хотинининг олдига борганда қора тукларни... Шундай қилиб бу одам моховдек бўлиб юрар экан.

• Мушук... осмондан ташлаб юборсанг оёғи билан тушади.

• Шахсий бойлик орттириш, ўғрилик ва муттаҳамлик қилиш учун амал, мансабни иссиқ уяга айлантирган кўзбўямачилар халқ билан давлат орасига парда тортади, хўжаликни издан чиқаради. Илм-фан аҳлларининг бошини айлантиради, раҳбар ташкилотларни янглиштиради ва ҳоказо! Кўзбўямачилик натижасида вужудга келган ёмон аҳволнинг жабрини бориб-бориб халқ тортади.

• Ўз хотинини алдаган одам ўйнашига рост гапирмайди.

Нуқсон ва муросасизлик ҳақида

• Бир нарса ҳақида биргина одам гапирса балки ҳали ҳеч нима юз бермагандир. Лекин бошқалар ҳам гапира бошладими, демак, бир гап бор, бу ишга энди диққат қилмоқ лозим.

• Биз хатоларни қанча тез тузатсак, ўтмиш маданиятимиз учун ҳам, келгуси тараққиётимиз учун ҳам шунчалик катта савоб иш қилган бўламиз.

• Йиқилган қоқилганга кулибди.

• Камчиликларни чимдиб олиб ташлаш билан иш битмайди... томири билан суғуриб ташлаш зарур. Бунинг учун ҳовлиқмасдан, шовқин солмасдан, умидсизликка тушмасдан, сабр ва қунт билан иш кўриш керак, ўшанда... камчиликларнинг катта-кичик, яширин-ошкора оқибатларини топиб, бу ёмон оқибатларга илғор одамларнинг, шулар воситаси билан бутун халқнинг диққатини тортиш, шу йўл билан бу камчиликларнинг пайини қирқиш... мумкин бўлади.

• Одам ўз гуноҳини бировнинг гуноҳи билан ювмоқчи бўлиши чакки, чунки гуноҳни гуноҳ ҳеч қачон юва олмайди.

• Томоққа қилтириқ тиқилса, мушукнинг тирноғи дори.

• Тилини тишлаб олган одам тишини суғуриб ташламайди.

• Чаласавод киши ўзидан паст, нима деса «ҳикмат» деб турадиган одамлар билан улфатчилик қилишга мойилроқ бўлади.

• Ўлик тирикнинг жонига оро киради.

• Қоқилган одам йўлда ётган тошдан ўпкаланмайди.

Нодонлик ва эзмалик ҳақида

• Айниқса баҳор кунлари мажлисдан ёмони йўқ! Кўча-куйга суқланиб қараб ўтирганингизда бир одам минбарга чиқиб, сартарошнинг қайчисидек шақиллайверса... ҳар қанақа одамнинг ҳам уйқуси келади.

• Бировнинг уйига оёғингни артмасдан киргани-ку ибо қиласан, нега ҳавони булғатгани ибо қилмайсан?!

• Гапни тонналаб олингу граммлаб сотинг.

• Дон Кихот бўйи, бўйни, юзи, бурни — ҳаммаси узун, фақат ақли қисқа, холос.

• Одамларки бор, ҳалол меҳнат билан ўзини кўрсатгани эринади-ю, оламда борлигини маълум қилиб туриш учун кўпроқ гапиришга ҳаракат қилади; мажлис-пажлисда сўз тегиб қолса, фойдали бирон фикр айтиш учун эмас, гапириш, фақат гапириш учун гапиради. Жамиятда ўзи кўринмай фақат товуши чиқадиган бу хилдаги одамлар, текин қулоқ топилса, битта эски дўппи тўғрисида саккиз соат сув ичмасдан гапиради. Одамлар эснайди, мудрайди, мажлис раисига хўмрайиб қарайди...

Ҳалоллик, порахўрлик ва тамагирлик ҳақида

• Амалдорни мақтаган одам бориб уни қулоғига мақтайди. Кўпчилик ўртасида мақтайди. Бу ўша амалдорга обрў келтиради. Ва у обрўни майдалаб пул қилади.

• Биров порахўрнинг билагидан оққан мойни итдай ялайди; биров «порахўр ҳуркмасдан олсин, бемалол есин» деб поранинг отини «совға», «ҳадя», «тўёна», «ёрдам» қўйиб беради.

• Битта гўл порахўрни тутишдан кўра йигирмата учар ўғрини тутиш осонроқ. Ўғри урган киши «дод, ўғрини ушла» дейди, пора берган киши «дод, порахўрни ушла!» демайди.

• Бу замонда обрўнинг бирдан-бир манбаи — меҳнат, обрў эса пул ясаш қуроли эмас, халқнинг ҳурматига сазовор бўлишдир. Демак, обрўни пул сочиб топиш мумкин эмас, бунга уриниш халқнинг ўринли шубҳа ва нафратини қўзғатади, холос.

• Бошига иш тушган одамни шилиш — ўликнинг кафанини ечиб олишдай гап.

• Жонини олгани келган Азроилдан ҳам пора сўрайди.

• Журнал, газета ёзувчилар ижодини музайян қилиб, китобхонлар олдига ёзиладиган дастурхон. Бас шундай экан, бу дастурхон ҳалол ва пок бўлмоғи кeрак.

• Кимнинг гўри куйса куйсину, менинг қозоним қайнасин, деган экан бир тамагир.

• Кўчада ётган суякни қайси ит ғажимайди!

• Фойдаси нақд бўлмаган ҳақ сўздан кўра фойдаси нақд ноҳақ сўз қулоққа тезроқ киради.

• Порани қилдек суғуриб, иликдек ютади.

• Таъна қилиш — қаттиқ ўпкалаш деган сўз.

• Ўзи тўймаганнинг салқити қорин оғритади.

• Ўғри кечаси йўлингизни тўсиб чўнтагингизга қўл солади, пулингизни олади, олади-ю, қочади-кетади. Порахўр куппа-кундуз куни, яна ҳукумат идорасида ўтириб чўнтагингизга қўл солади, пулингизни олади-ю, қочиб кетмайди, жиноятга сизни шерик қилади.

• Ҳай-ҳай, ё алҳазар... бу одамнинг оғзига олган луқмаларини унча-мунча одам оташкурак билан ушлашга ҳазар қилади.

• Ҳақиқатан, порахўрдаги қулай шароит ҳеч бир ўғрида йўқ.

• Ҳалол одамнинг яхши ниятини барбод қилиш, уни ҳаром йўлга, ҳалокат чоҳи ёқасига бошлашдан оғирроқ жиноят йўқ.

Муомала ҳақида

• Биров гапни ёғлаб гапиради, биров тиканак боғлаб гапиради, ...одам гапни қай тарзда гапирганига эмас, нима деганига қаралса, дуруст бўлар...

• Кирпитиконни туртсангиз тиканини хурпайтириб олади-ю, кейин қўл тегизиб бўлмайди.

• Мезбон узоқ йўлдан келган меҳмонни очиқ чеҳра билан қарши олмаса, бир пиёла чойини дариғ тутса, бирон ҳаракати ёки сўздаги оҳанги билан “нега келдинг, йўқлаб турган эдимми?” деган маънони билдирса, меҳмоннинг қай ҳолатда қолишини тасаввур қила оласизми? Агар меҳмон мезбон оиласида бирон жанжал бўлаётгани устидан чиқса, бундан ҳам ёмон, ўнғайсиз ҳолатда қолади. Мезбон унинг учун жонини фидо қилса ҳам, ўша жанжалнинг натижаси бўладиган бир неча минутлик жимлик ёки асабий юзида акс этган сохта табассум ҳаммасини ювиб кетади.

• Оламда кишини яйратадиган нарсаларнинг ҳисоби йўқ, аммо буларнинг ҳаммаси заҳарли сўз, оловли қамчи кутган кишинг томонидан бўлган илтифотга етармикин?