Aql

Aql
Qardosh loyihalar
Vikipediyadagi maqola Vikimaʼlumotlar sahifasi Vikilugʻatdagi maʼnolari Vikiombordagi tasvirlar

Aql (arabcha : عقل) — falsafada tushunchalar hosil qilish va ularga muvofiq hukm yuritish qobiliyatidir. Bugungi kunda Gʻarbda bu kontseptsiya asosan nemis faylasufi Immanuel Kantning taʼsiri ostida boʻlib, u ratsional tushunishga qarshi turadi, ammo uni idrokdan ajratadi .

Alifbo tartibi boʻyicha:
A · B · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · X · Y · Z · Oʻ · Gʻ · Sh · Ch · ng · Yana qarang · Havolalar

A

	Aql agar koʻzga koʻrinuvchi jism boʻlganda dunyoni qorongʻilik bosmas edi.
	— Otalar soʻzi

	Aql baxtga yetish vositasi.
	— Otalar soʻzi

	Aql bilan odob, jism bilan jon.
	— Otalar soʻzi

	Aql bilan tajribaning aloqasi suv bilan yerning aloqasi kabidir. Suv bilan yer oʻzaro birga boʻlmasa, yerda biror narsa unishi mahol! [„Favoqih al-julaso“ asaridan]
	— Qayum Nosiriy

	Aqldan barcha ish yaxshi boʻladi, To gʻazab kelmasa aql barqaror. Bu hikmatni oqil yaxshi biladi, Gʻazab kelsa aql boʻladi nochor!
	— Xoja Samandar Termiziy

	Aqldek xazina yoʻq, jahldek faqirlik yoʻq, odobday meros yoʻq, mashvaratdek yordamchi yoʻq.
	— Ali ibn Abu Tolib

	Aql faqat insongagina xos boʻlgan tugma quvvat-ruhiy kuch bilan bogʻlikdur.
	— Farobiy

	Aql — har bir kishining xudosi.
	— Geraklit

	Aqli koʻp boʻlib, oʻzi odobsiz boʻlgan kishi ovga qurolsiz chiqqan kishiga oʻxshaydi.
	— Otalar soʻzi

	Aqlini ishlatgan odam aqllidir. Boshqalarning ham aqlini ishlatgan odam undan-da aqlliroqdir.
	— Ali ibn Abu Tolib

	Aql odamga hamisha hamdam va doʻst, mol-dunyo esa tashlab ketuvchi bevafo mehmon.
	— Otalar soʻzi

	Aqlli odam kambagʻal boʻlmaydi.
	— Otalar soʻzi

	Aqlning alomati kamtarlik, ahmoqlikning belgisi esa takabburlikdir. [„Favoqih al-julaso“ asaridan]
	— Qayum Nosiriy

	Aql odamni yashnatadi, nodonlik esa qaqshatadi.
	— Otalar soʻzi

	Aql ulugʻlikka etadi payvand, Aqlsizning doim oyogʻida band.
	— Abulqosim Firdavsiy

	Arslon oʻz quvvati va shijoati bilan ovqat topib, kun kechirgani kabi inson ham qayda boʻlmasin oʻz aqli bilan kun kechiradi. Agar kishida mol-u dunyo koʻp boʻlsayu, aqli boʻlmasa, qadr-u qimmati ham boʻlmaydi. [„Favoqih al-julaso“ asaridan]
	— Qayum Nosiriy

	Aytishlaricha, har bir narsa aqlga muhtoj. Aql esa tajribaga muhtojdir. [„Favoqih al-julaso“ asaridan]
	— Qayum Nosiriy

	Azizim, uzoqni koʻruvchi aqlni va olamni bezatuvchi tafakkurni har qanday ishda oʻzing uchun odil hokim va komil sinovchi qilib olki, insoniylik sharafining javhari boshqa hayvonlardan aqlining oʻtkirligi bilan ajralib turadi.
	— Xoja Samandar Termiziy

B

	Baxtga erishish uchun eng avvalo aql kerak.
	— Sofokl

	Bir sandiq oltindan bir zarra aql yaxshi.
	— Otalar soʻzi

	Bizni dunyo va oxirat saodatiga boshlovchi narsa, albatta, Allohning eng buyuk neʼmati – aqldir.
	— Abdurauf Fitrat

	Boshida aqli yoʻq odamning hayvondan farqi yoʻq.
	— Otalar soʻzi

D

	Donoga aqlsiz barcha axloqiy qoidalar behudadir.
	— Nikolay Pirogov

E

	Ey oʻgʻil, bu soʻzim sinalgan beshak, Boshida aqli yoʻq misoli eshak!
	— Otalar soʻzi

	Eshak oz ovqat yeb riyozat chekkan bilan aqlli boʻlib qolmaydi.
	— Otalar soʻzi

F

	Fanning ibtidosi — aql, aqlning ibtidosi esa — sabr-toqat.
	— Afandi Kofiyev

H

	Hamma kishilar aqlga muhtojdirlar, aql esa amaliyotga, ish-harakatga ehtiyoj sezadi. Shuning uchun ham amaliyotni aqlning oynasi, deyishadi.
	— Husayn Voiz Koshifiy

I

	Insonning boshqa jonzotlardan afzalligi aqldadir. Aqlning maqsadi esa nutq va shirinsuxanlikni takomillashtirishdan iborat.
	— Majididdin Xavofiy

J

	Jahonda bor narsa – aqlga, aql esa tajribaga muhtojdir.
	— Muʼiniddin Juvayniy

K

	Kimki oʻz fikriga magʻrurlanib ish tutsa, yoʻldan adashadi. Kimki oʻz aqliga suyanib, oʻzgalar bilan hisoblashmasa, xorlik tortadi.
	— Muhammad Zehniy

N

	Nafsning tizgini aqlning qo'lidadir, aql nafs ustidan hukm yurgizib, uni yomon yo'ldan asrab turadi. Odatda qaysi narsa ko'paysa, qadri kamayib ketadi. Ammo aql ko'paygan sari qadri oshaveradi. Hamma narsaning chegarasi va to'xtaydigan joyi bor, ammo aqlning chegarasi yo'q. [„Favoqih al-julaso“ asaridan]
	— Qayum Nosiriy

O

	Odamning aqli soʻzidan bilinadi.
	— Otalar soʻzi

P

	Pulni ishlatsang ozayadi, aqlni ishlatsang sayqal topib, koʻpayadi.
	— Otalar soʻzi

Q

	Qalb gʻaybga va maʼnaviy olamga, aql esa zohirga va moddiy olamga ochilgan darchadir. U holda birinchini ikkinchi bilan izlash – ahmoqlik, ikkinchini birinchi bilan izlash esa gʻaflat va nodonlikdir.
	— Muhammad Nurulloh Saydo Jazariy

	Qanchadan-qancha odamlar aql bilan pastlikdan yuqoriga koʻtariladi, qanchadan-qancha qadrli odamlar nodonlikka yoʻl qoʻyib, pastlik sari qulaydi.
	— Otalar soʻzi

	Qorin yemoqdan zavq oladi, aql esa hikmatdan.
	— Otalar soʻzi

S

	Serjahl boshda aql boʻlmaydi.
	— Otalar soʻzi

Oʻ

	Oʻzingdan ojizlarga rahm bilan, oʻzing bilan tenglarga insof bilan, oʻzingdan ustunlarga aql bilan boq.
	— Otalar soʻzi

Adabiyotlar

• Xomidiy, Hamidjon; Hasaniy, Mahmud. Mashriqzamin hikmat boʻstoni. Toshkent: „Sharq“ nashriyotmatbaa konserni, 1997 — 251-bet. ISBN 978-9943-00-130-5. 
• Tursun, Ahmad. Sharq donishmandlari hikmatlari. Toshkent: „Sharq“ nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi, 2006 — 208-bet. 
• Voronsov, Vladimir. Tafakkur gulshani, Sharifa Abdurazzoqova tarjimasi, Toshkent: Gʻafur Gʻulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti, 1989 — 464-bet. ISBN 5-635-00915-X.