Agar biz moʻmin boʻlaturib, nafsimizni jilovlay olmasak, demak, biz hali komil moʻmin va komil iymon egasi emasmiz. Komiy iymonga ega boʻlmaganimizdan nafsoniy orzu-havaslarni jilovlay olmayapmiz[1].
— Umar Foruq Saydo al-Jazariy
Agar kishi nafsida qoʻrqinch va umid alomatini bilsa, u ishonchli ishni ushlabdi. Qoʻrqinch alomati – Alloh taolo man qilgan narsalardan qaytish. Umid alomati – Alloh taolo buyurganlarini qilish[2].
Bir suruv qoʻy ichra yuz och boʻri kirganda boʻladigan gʻavgʻodan bir soatlik shayton fasodi ziyodaroqdir. Va yuz shaytonning odamzodga qiladigan fasodidan nafsning odamzodga qiladigan fasodi yomonroqdir[4].
Eng aqlli kishi shunday kishiki, oʻz nafsiga hokimlik qila oladi. Tirikligida u shunday bir ish qiladiki, bu qilgan ishi oʻlgandan keyin ham uni tiriklar qatorida olib yuradi. Eng ahmoq odam shunday odamki, nafsi qayoqqa boshlasa, oʻsha yogʻga ketaveradi… Oʻlganimdan soʻng odamlar meni kechiradi, deb oʻylaydi.
Hech bir narsamni davolash nafsimni tarbiyalash va uni davolashchalik menga ogʻir kelmadi. Chunki u goh men taraf boʻlar, goh menga qarshi chiqardi[8].
Inson nafsi yomon sifatlarga ega boʻlsa, undan qutulmagunicha his olamidagi maʼnolarni, moddaning ortidagi aql va xayol chegaralarini mushohadaqilolmaydi[9].
Kim Qurʼonni yod olsa, qadri baland boʻladi. Kim uning maʼnolarini anglasa, darajasi koʻtariladi. Kim hadisni yodlasa, darajasi koʻtariladi. Kim arabiyni va sheʼrni oʻrgansa, tabiati teranlashadi. Kim nafsini saqlamasa, unga ilm foyda bermaydi[12].
Moʻmin degan oʻz nafsining hokimi boʻlmogʻi kerak. U nafsini Alloh uchun hisob berdiradi. Dunyoda nafs bilan hisob-kitob qilganlarning oxiratdagi hisob-kitobi osonroq oʻtadi[15].
Nafs orzu -istaklari cheksizdir. Nafs faqat oʻzini oʻylaydi. Vaholanki, nafs uchun foydali tuyulgan narsa inson va jamiyat uchun zarar keltirishi mumkin. Biz zararli, foydasiz narsalarni tark etishimiz lozim. Bu esa, faqat Islomiyat orqali amalga oshadi. Faqat musulmon kishigina bu ishning uddasidan chiqishi mumkin[19].
— Umar Foruq Saydo al-Jazariy
Nafs va shaytonga muxolafat qilishlik bilan isyon et, ular senga nasihat qiluvchi boʻlib koʻrinsalar ham, hech tinglama[9].
Paygʻambarlar va ularning vorislari – avliyolar, yaʼni komil inson boʻlganlar bashariyat niqobi bilan oʻralgan quyoshlardir. Ularning himoyasida boʻlki, senga doim yomonlik qiladigan nafsingning qoʻlidan qutulasan[21].
Taniqli doʻstlarimiz havoyi nafsga moslashib yashalgan hayotni „toʻngʻiz hayoti“ deb atardilar va shunday hayot kechiruvchilarga „Bizdan nariroq tur, ey toʻngʻiz!“ derdilar. Agar bundan ham xunukroq bir kalima topilsaydi, shubhasiz, ularga oʻsha soʻzni laqab qilib taqardilar[10].
