Til

Til
	;
Qardosh loyihalar
	Vikipediyadagi maqola Vikimaʼlumotlar sahifasi Vikilugʻatdagi maʼnolari Vikiombordagi tasvirlar

Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni oʻrganish va ishlatish qobiliyatiga aytiladi. Til asosan muloqot vositasi hisoblanadi. Turli xil tillarni tilshunoslik fani oʻrganadi.

A

	Agar pinhon xazina — aql, Uning kaliti ogʻizdagi til^[1].
	— Xusrav Dehlaviy

	Agar tilingning ortiqcha soʻzlashiga ega boʻla olmasang, unda tizgining jilovini shaytonga topshirgan boʻlasan^[2].
	— Abulqosim az-Zamaxshariy

	Alloh taolo bandasiga toza yurak va rostgoʻy tildan uluroq bir narsa ehson etmagandir^[3].
	— Abul Hasan Haraqoniy

	Aqlini ishlatgan odam aqllidir. Boshqalarning ham aqlini ishlatgan odam undan-da aqlliroqdir^[4].
	— Ali ibn Abu Tolib

B

	Bandaning vujudida pokiza tutilishi lozim boʻlgan eng muhim aʼzo tildir^[5]^[2].
	— Abdulloh ibn Umar

	Banda tilini asramasa, taqvodor boʻlolmaydi^[6]^[2].
	— Anas ibn Molik

	Biror yerga borganda ezmalanib uzoq oʻtirmaslik va oʻtirishda esa faqat kerakli soʻzlarni gapirish odamning qadr-u qimmatini oshiradi.
	— Otalar soʻzi^[7]

D

	Dono kishining tili uni baxtsizlikdan asraydi. Yaramas kishining tili esa uning boshiga kulfat keltiradi^[8].
	— Majididdin Xavofiy

	Dunyoda tilni saqlashlik oxiratdagi pushaymonlikdan yengilroqdir^[3].
	— Abu Lays Samarqandiy

	Dunyoga ochkoʻzlik bilan qarama, gʻamsiz boʻlasan, tilingni tiysang, kechirim soʻrashdan forigʻ boʻlasan^[9].
	— Mansur bin Ammor

E

	Ey tilim, jim yotgin, dilim tigʻlama, Meni oʻtga yoqib, oʻzing yigʻlama!^[10]
	— Otalar soʻzi

G

	Goʻshtni kesar tigʻ koʻp olamda, bilgʻil, Lek goʻshtdan boʻlgan tigʻ — bir zahri qotil^[11].
	— Xusrav Dehlaviy

H

	Har kim oʻz ogʻzining qorovuli boʻlsa, nafasi hech qachon boʻgʻilmaydi.
	— Otalar soʻzi^[12]

I

	Ibodatning asosi uch ustunga ega: koʻz, qalb, til. Koʻz — borlikdan ibrat olish uchun, qalb — tafakkur uchun, til — toʻgʻri soʻzni aytish va Allohni zikr etish uchundir^[3].
	— Abulhasan Zanjoniy

	Insonning qoʻli qisqa boʻlsa, tili uzun boʻladi^[13].
	— Otalar soʻzi

	Insonni, uning lisoni, yaʼni tilidan; sinamoq kerakki, hikmatlarda: „Odamning kimligini libosi va sallasidan emas, tilidan biling!“ – deyiladi^[14].
	— Xoja Samandar Termiziy

K

	Kishining fazilati tilidan bilinadi^[15].
	— Otalar soʻzi

	Kishi tilini tiymagunicha Allohga haqiqiy taqvo qila olmaydi^[5].
	— Anas ibn Molik

	Koʻpincha til bilan yetkazilgan jarohat qilich bilan yetkazilgan jarohatdan ogʻirroqdir^[16].
	— Abulqosim az-Zamaxshariy

M

	Menga kamonning oʻqini otgani tili bilan otgandan yaxshiroqdir. Chunki tilining otgani xato qilmaydi, oʻqni otsa, gohida xato ketadi^[17].
	— Sufyon Savriy

	Ming ogʻiz behuda soʻzdan bir luqma naqd taom yaxshi^[7].
	— Otalar soʻzi

	Moʻminning tanasida tilchalik Alloh sevgan parcha et yoʻqdir. Alloh moʻminni tili tufayli jannatga kiritadi. Kofirning vujudida tilchalik Allohga yoqimsiz parcha et yoʻqdir. Alloh taolo kofirni tili tufayli doʻzaxga tashlaydi^[6].
	— Abu ad-Dardo

N

	Nobud boʻlmasin deb tilidan inson, Ogʻiz boʻldi inson tiliga zindon^[12].
	— Otalar soʻzi

O

	Odam tili bilan hayvondan ustun. Ammo tildan nojoiz foydalansa, hayvondan battar!^[18]
	— Saʼdiy Sheroziy

	Odam tilidadir baloning bari, Tilda har kimsaning foyda-zarari^[2].
	— Nosir Xisrav

	Odobning boshi — til^[2].
	— Mahmud Qoshgʻariy

Q

	Qalblar ham qozon kabi ichidagi bor narsasi bilan qaynab turadi. Tillar esa uning choʻmichidir. Kishi gapirayotganida tili qalbidagi narsani olib chiqadi, yaʼni dilning taʼmini bayon qiladi^[1].
	— Yahyo ibn Maoz

	Qalb sirlarning idishidir, lablar uning qulfi, til esa kalitidir. Bas, har bir kishi sirining kalitini saqlasin^[19].
	— Umar ibn Abdulaziz

	Qoʻlingdan kelmagan narsani tilingga keltirma.
	— Otalar soʻzi^[12]

T

	Til bilan qadalgan narsa tish bilan yechilmaydi^[20].
	— Mahmud Qoshgʻariy

	Til borki, bol keltiradi, til borki, balo keltiradi^[21].
	— Otalar soʻzi

	Tildan koʻra boshqa biron narsa tutqunlikda ushlab turishga haqli emas. Uning misoli yirtqich hayvonga oʻxshaydi, mahkam tutmasang, oʻzingga dushmanlik qiladi^[17].
	— Abdulloh ibn Masʼud

	Til keskir qilich, soʻz esa qaytarib boʻlmas oʻqdir^[22].
	— Otalar soʻzi

	Tilim tinch boʻlsa, dilimda oʻkinch boʻlmaydi^[10].
	— Otalar soʻzi

	Tiling birla koʻnglingni bir tut^[1].
	— Alisher Navoiy

	Til misoli tishlaydigan hayvondir. Agar qoʻyib bersang, gʻajib tashlaydi. Shunisi borki, faqat uni tishlashdan xoli qilish kerak^[2].
	— Ali ibn Abu Tolib

	Til — qalbning oynasi, qalb — ruhning oynasi^[23].
	— Husayn ibn Ali

	Til tigʻi bilan gunohsiz kishiga ozor berish — sogʻ qon tomirga nishtar urib nobud qilishdir^[20].
	— Alisher Navoiy

	Til tezligidan qadam tezligi yaxshi^[21].
	— Otalar soʻzi

	Til tinch boʻlsa, bosh salomat boʻladi^[12].
	— Otalar soʻzi

Oʻ

	Oʻz tilini idora qilolmagan odamda haqiqat boʻlmaydi^[3].
	— Maxatma Gandi

	Oʻz tili tagida faxriydir odam^[18].
	— Farididdin Attor

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Tursun 2006, s. 144.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Tursun 2006, s. 145.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Tursun 2006, s. 148.
↑ Tursun 2006, s. 67.
↑ ^5,0 ^5,1 Tursun 2006, s. 47.
↑ ^6,0 ^6,1 Tursun 2006, s. 48.
↑ ^7,0 ^7,1 Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 118.
↑ Tursun 2006, s. 61.
↑ Tursun 2006, s. 83.
↑ ^10,0 ^10,1 Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 119.
↑ Tursun 2006, s. 146.
↑ ^12,0 ^12,1 ^12,2 ^12,3 Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 113.
↑ Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 186.
↑ Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 79.
↑ Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 116.
↑ Tursun 2006, s. 141.
↑ ^17,0 ^17,1 Tursun 2006, s. 149.
↑ ^18,0 ^18,1 Tursun 2006, s. 143.
↑ Tursun 2006, s. 59.
↑ ^20,0 ^20,1 Tursun 2006, s. 142.
↑ ^21,0 ^21,1 Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 111.
↑ Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 122.
↑ Tursun 2006, s. 150.

Adabiyotlar

Xomidiy, Hamidjon; Hasaniy, Mahmud. Mashriqzamin hikmat boʻstoni. Toshkent: „Sharq“ nashriyotmatbaa konserni, 1997 — 251-bet. ISBN 978-9943-00-130-5.
Tursun, Ahmad. Sharq donishmandlari hikmatlari. Toshkent: „Sharq“ nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi, 2006 — 208-bet.

[FOOTNOTETursun2006144-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Tursun 2006, s. 144.

[FOOTNOTETursun2006145-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Tursun 2006, s. 145.

[FOOTNOTETursun2006148-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Tursun 2006, s. 148.

[FOOTNOTETursun200667-4] Tursun 2006, s. 67.

[FOOTNOTETursun200647-5] 5,0 ^5,1 Tursun 2006, s. 47.

[FOOTNOTETursun200648-6] 6,0 ^6,1 Tursun 2006, s. 48.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy1997118-7] 7,0 ^7,1 Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 118.

[FOOTNOTETursun200661-8] Tursun 2006, s. 61.

[FOOTNOTETursun200683-9] Tursun 2006, s. 83.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy1997119-10] 10,0 ^10,1 Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 119.

[FOOTNOTETursun2006146-11] Tursun 2006, s. 146.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy1997113-12] 12,0 ^12,1 ^12,2 ^12,3 Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 113.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy1997186-13] Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 186.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy199779-14] Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 79.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy1997116-15] Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 116.

[FOOTNOTETursun2006141-16] Tursun 2006, s. 141.

[FOOTNOTETursun2006149-17] 17,0 ^17,1 Tursun 2006, s. 149.

[FOOTNOTETursun2006143-18] 18,0 ^18,1 Tursun 2006, s. 143.

[FOOTNOTETursun200659-19] Tursun 2006, s. 59.

[FOOTNOTETursun2006142-20] 20,0 ^20,1 Tursun 2006, s. 142.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy1997111-21] 21,0 ^21,1 Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 111.

[FOOTNOTEXomidiyHasaniy1997122-22] Xomidiy & Hasaniy 1997, s. 122.

[FOOTNOTETursun2006150-23] Tursun 2006, s. 150.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]