Agar bir kishi uyidan chiqayotganida gunohi Tuhoma togʻidek boʻlsa, soʻng ilm eshitgach, qoʻrqib gunoh qilishdan toʻxtasa, uyiga qaytganida unda gunoh qolmaydi[1].
Alloh ilm bilan qavmlarni yuksaltirib, yetakchi qilib qoʻyadi. Ular odamlarni yaxshilikka yetaklaydi, boshqalar ularning izidan yuradi, qilgan ishlari eʼtiborli boʻladi. Har bir quruq va hoʻl narsalar, hattoki dengizdagi baliqlar-u hasharotlar, barcha hayvonlar, osmon va undagi yulduzlar ularning haqqiga istigʻfor aytadi[4].
Ey insonlar, ilm oʻrganinglar. Alloh taoloning huzurida Uning oʻzi sevgan bir libos boʻlib, ilmning bir bobini oʻrgangan kishiga oʻsha libosni kiygizadi. Agar olim bir gunoh qilsa, libos undan olinmasligi uchun uch marta tanbeh beradi. Garchi bu gunohi vafotigacha davom etsa ham (libos yechib olinmay, tanbeh berilaveradi)[4].
Har kimki ilm-hikmatni oʻrganaman desa, uni yoshligidan boshlasin, salomatligi yaxshi boʻlsin, yaxshi axloq va odobli boʻlsin, soʻzining ustidan chiqsin, yomon ishlardan saqlanadigan boʻlsin, xiyonat, makr-hiyladan uzoq boʻlsin[13].
Ikki kishi besamar ish qilgan va benaf tashvish chekkan: biri – boylik toʻplab, foydalana bilmagan va ikkinchisi – ilm oʻrganib, unga amal qilmagan[8].
Ilm fikrning xos mevasidir. Agar qalbda ilm hosil boʻlsa, holati oʻzgaradi, holati oʻzgarsa, aʼzolarning amali oʻzgaradi. Bas, amal holatga, holat ilmga, ilm fikrga tobeʼdir[11].
Ilmiga baxillik qilgan kishi uchta narsaning bittasi bilan balolanadi yoki oʻlib ketadi: ilmi behuda ketadi yoki podshoh bilan musibatlanadi yoki yod olgan ilmini esdan chiqaradi[16].
Ilm olinglar. Ilm bilan birga xotirjamlik, viqor va hilmni (muloyimlikni) ham olinglar. Sizga taʼlim berayotgan kishiga tavozeʼli boʻlinglar. Sizdan taʼlim olayotgan kishilar ham tavozeʼli boʻlishsin. Jabr qiluvchi olimlardan boʻlmanglar. Ilmingiz johilligingiz ustiga qoyim boʻlmasin[19].
Ilm koʻr qalb koʻzini ochuvchi, qorongʻu zulmatda nur bagʻishlovchi va zaif badanlarga kuch-quvvatdir. Ilm bilan banda abrorlar darajasiga koʻtariladi, oliy martabalarga yetishadi. Ilm ustida tafakkur qilish kunduzi roʻza tutganga, uni muzokara etish kechani ibodat bilan bedor oʻtkazganga tengdir[4].
Ilm koʻtarilmasidan uni oʻrganinglar. Ilm olimlarning vafoti tufayli koʻtariladi. Jonim qoʻlida boʻlgan Zotga qasamki, Alloh yoʻlida shahid boʻlgan kishilar (qiyomat kunida) olimlarga berilgan karomat darajalarni koʻrib: „Koshki bizni ham Alloh olim qilib tiriltirsa“, deb orzu qiladilar. Zero, hech kim olim boʻlib tugʻilmaydi. Ilm oʻrganish, taʼlim olish bilan egallanadi[20].
Ilm moldan yaxshidir, u seni muhofaza qiladi, molni esa sen qoʻriqlaysan. Ilm hokim, mol mahkumdir. Mol nafaqa qilish bilan kamaysa, ilm ziyoda boʻladi[14].
Ilm tanholikda hamroh, xilvatda doʻst, toʻgʻri yoʻl koʻrsatuvchi dalil, xursandlig-u xafalik paytda koʻmakchi, doʻstlar oldida vazir, begonalar oldida yaqin doʻst va jannat yoʻlining minorasidir[23].
Ilm oʻrganib, unga amal qilmagan kishi xuddi yashirin holda zinoga borib, homilador boʻlgan va keyin siri ochilib qolgan ayolga oʻxshaydi. Alloh taolo ilmiga amal qilmagan kishining sirini ham qiyomat kunida xuddi xotin kabi guvohlar huzurida ochib tashlaydi[11].
Ilm oʻrganinglar, zero uni oʻrganish – Allohdan qoʻrqish, uni talab qilish – ibodat, muzokarasi – tasbeh, uni izlash – jihod, bilmaganga oʻrgatish – sadaqa, uni oʻz ahliga bildirish – Allohga qurbatdir[23].
Ilm oʻrganishdan uyalgan va takabburlik koʻchasiga kirib qolgan kishilar hech qachon ilmga ega boʻla olmaydilar. Ey oʻgʻil, sen ilm oʻrganishdan uyalma! Nodonlik yomon xislat![24] — „Jovidoni xirad“ asaridan
Kishida odob boʻlsa, ilm ham boʻlishi lozim. Odob aqlga bogʻliq narsa. Aql ustiga odob ham qoʻshilsa, nur ustiga aʼlo nur boʻladi. Ulugʻlik aql-u odob bilan vujudga keladi. Aqlning qadri odob bilan, boylik qadri saxovat bilan, quvvat qadri bahodirlik bilan oshadi[25]. — „Favoqih al-julaso“ asaridan
Sizlar xohlagancha ilm oʻrganaveringlar. Allohga qasamki, amal qilmaguningizcha Alloh sizlarga uning uchun ajr bermaydi. Ahmoqlarhimmati rivoyat qilish, ulamolar himmati rioya qilishdir[11].
Sulaymon alayhissalomga yo ilmni yoki mol-dunyoni tanlash ixtiyori berildi. Shunda u zot ilmni tanladilar. Keyin u kishiga mol-mulk ham ato etildi[14].
Yoki ilmli boʻl, yoki ilmga tayanib ish tutadigan boʻl, loaqal ilmni tinglab eshitadigan boʻl, ammo toʻrtinchisi boʻlma, chunki kasodga uchrab halok boʻlasan[10].
Vikipediya maqolasi
Vikilugʻatdagi maʼnolar
Wikimedia Commonsdagi media fayllari