Alisher Navoiy

Alisher Navoiy

Vikipediyadagi maqola

Vikiombordagi fayllar

Alisher Navoiy (1441-yil 9-fevral – 1501-yil 3-yanvar) – oʻzbek va boshqa turkiy xalqlarning shoiri, mutafakkiri va davlat arbobi. Gʻarbda Chigʻatoy adabiyotining buyuk vakili deb qaraladi.

A  B  D  E  F  G  H  I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  X  Y  Z  Oʻ  Gʻ  Sh  Ch  Ng

Iqtiboslar

A

Adab kichik yoshdagilarni ulugʻlar duosiga sazovor etadi va u bu barakotdan umrbod bahramand boʻladi.

* * *

Agarchi til saqlamoq koʻngulga ogʻirdur, ammo
Soʻzni sochib yubormoq boshga ofatdur.

* * *

Aql ila olam yuzin obod qil,
Xulq ila olam elini shod qil.

* * *

Aylar ishingga chu boʻlur dastras,
Vaqtidin oʻtkarma ani bir nafas.

* * *

Aytur soʻzni ayt, aytmas soʻzdan qayt!

B

Badmastqa damodam ichmogʻidan ne bahr,
Ki odamiylik qatligʻa ichar qadah-qadah zahr.

* * *

Baxt keltiruvchi musaffo ruh manbai ham til,
Yomonliklar nahs yulduzining chiqar oʻrni ham til.

* * *

Befoyda soʻzni koʻp aytma,
Chin ayta olur tilni yolgʻonga bulgʻama.

* * *

Beodoblik shunday selki, u obroʻ va viqor qasrini quporib, idrok buynini har xil arqonlar bilan bogʻlab tashlaydi. Oqil kishilarning aytishicha, odob rioyasi shunday surmaki, uning gardidan har bir kishiga sursa, eʼtibor koʻzining ravshanligi hech qanday sabab bilan zaiflik va illatga yoʻliqmaydi. Zamonaning kattakichiklari uning huzurini mehru muhabbat bazmining chirogʻi, deb biladilar. Kundan-kunga iqbolining yulduzi yuksaklikka koʻtarilaveradi. Kishida barcha axloqi hamida, Chu jamʼ oʻldi qoʻyarlar otin ehson. Biri ondin saxodur, biri muruvvat, boʻlar gar yoʻqtur, inson ermas inson.

* * *

Bilmaganni soʻrab oʻrgangan olim,
Orlanib soʻramagan oʻziga zolim..

* * *

Bir diram olmoq chekibon dast ranj,
Yaxshiroq ondinki birov bersa ganj.

* * *

Birovkim anga himmat uldi baland,
Erur odam ahli aro arjumand.

* * *

Birovkim qilsa olimlargʻa taʼzim,
Qilur goʻyoki paygʻambarga taʼzim.

* * *

Birovki tamaʼ rishtaye qilgʻusi,
Uning birla boʻgʻzidan osilgʻusi.

* * *

Bitiklik keldi himmatidin nishona,
Ki himmatsizni past etdi zamona.

* * *

Bordir inson zotida oncha sharaf,
Kim yomon axloqin etsa bartaraf.

* * *

Boqmasa dehqon chamanin tuni kun,
Naxli tarin angla qurugʻon utun.

* * *

Boshni fido qilgil ato boshigʻa,
Jismni qil sadqa ano qoshiga.
Tun-kuningga aylagali nurfosh,
Birisin oy angla, birisin quyosh.

* * *

Bu din ilmiki xomam qildi tahrir,
Erur fiqhu hadisu soʻngra tafsir.
Chu takmil oʻldi bu uch ilm, sen, bil,
Yana har ilm maylin qilma, yo qil.

* * *

Boʻlmas adabsiz kishilar arjmand,
Dast etar ul xaylni charxi baland.

* * *

Boʻlmas adabsiz kishilar arjumand,
Past etar u xaylni charxi baland.

D

Davron elining jismida ham jon boʻlgil,
Ham jonlariga moyai darmon boʻlgʻil.

* * *

Desangki taomim zoye boʻlmagʻay, yedur,
Va tilasangki, libosim eskirmagay, kiydur.

* * *

…Dushman firibin yema,
Va maddoh xushomadin chin dema.

* * *

Doʻstlar fikridin va dushmanlar makridin beparvoligʻ joiz ermas va bu ish nadomatdin oʻzga natija bermas.

E

Elga sharaf kelmadi johu nasab,
Lek sharaf keldi hayo-u adab.

* * *

Er kishiga zebu ziynat hikmat va donishdur.

F

Fosiqdan hayo tilama, zolimdan – vafo.

I

Ilm, Navoiy senga maqsud bil,
Emdiki, ilm oʻldi, amal aylagil.

* * *

Ilm oʻqub qilmagan amal maqbul,
Dona sochib koʻtarmadi mahsul.

* * *

Ilonni kishi tutsa sar koʻfta,
Balodin qilur oʻz yoʻlin roʻfta.

* * *

Imkoni bor har bir yaxshilik – soʻz orqalidir.

* * *

Insonni so‘z ayladi judo hayvondin,
Bilkim, guhari sharifroq yoʻq ondin.

* * *

Itdan – kiyikka, mushukdan – kabutarga shafqat maholdir.

* * *

Izzat bermas, naqsu diram borligi,
Kim boʻldi tamaʼdin kishining xorligi.

* * *

Ishda oshiqqon koʻp toyilur,
Koʻp toyilgan koʻp yiqilur.

G

Gar xud erur xanjari poʻlod til,
Sufta dagʻi injulari soʻzni bil.
Til bu chamanning varaqi lolasi,
Soʻz duraridin boʻlubon jolasi.
Til soʻz bila to qizitdi hangomamni,
Bir ham tiya olmadim bu xud komamni.
Har necha itikroq ayladi xomamni,
Ul xoma qaroroq ayladi nomamni.

* * *

Gavharu durni quloq ozori bil,
Soʻzni quloqning durri shahvori bil.

* * *

Gulshana keldi jismi insoniy,
Nutq oning bulbuli xushalhoni.
Boʻlmasa soʻz ajab balo boʻlgʻay,
Bulbuli nutq benavo boʻlgʻay.

* * *

Goʻzal soʻzla va yoqimli boʻlgan til agarda koʻngil bilan bir boʻlsa, yaxshiroq boʻlur.

H

Ham soʻz ila elga oʻlimdan najot,
Ham soʻz ila topib oʻluk tan najot.

* * *

Haq yoʻlinda kim senga bir harf uqutdi yuz ranj ila,
Aylamoq oson emas haqqin ado ming ganj ila.

* * *

Har kimki bir koʻngli buzugʻni xotirin shod aylagay,
Oncha borki Kaʼba vayron boʻlsa obod aylagay.

* * *

Har kimki soʻzi yolg‘on,
Yolgʻoni zohir boʻlgach, uyolgʻon.

* * *

Har kimsaki aylamas oshuqmogʻni xayol,
Yafrogʻni ipak qilur, chechak bargani bol.

* * *

Har kishiningki soʻzi yolgʻon,
Aylama bovar necha kim chin desa.

* * *

Har neki yetar senga lison ogʻrigidin,
Bilgilki, qotigʻ durur bu sinon ogʻrigʻidin.

* * *

Himmatsiz kishi er sonida emas
Va ruhsiz kishi tirik demas.

J

Jahl ahli bilan kimki ulfat boʻlgʻay,
Ul ulfat ichra yuz ming kulfat boʻlgʻay.

* * *

Jahon ilmiki bu kun menga yod erur,
Anga barcha jahl ahli ustod erur.

* * *

Johillikdan besaodatroq nima bor?

K

Kamol et kasbkim, olam uyidin
Senga farz ulmagay gamnok chiqmoq.

* * *

Karam va muruvvat ato va anodurlar,
Vafoyu hayo ikki hamzod farzand.

* * *

Ki har ishniki qildi odamizod,
Tafakkur birla bildi odamizod.

* * *

Ki har kim ayon etsa yaxshi qiliq,
Yetar yaxshiliqdin anga yaxshiliq.

* * *

Kim boʻlsa hunarsiz ishi – oʻq ranji erur,
Bu vajh ila hunari ganji erur.

* * *

Kim boʻlsa tabiati muolij,
Jismidin etar marazni xorij.

* * *

Kimgakim erlik asari yerdir,
Bir demas ar qilgani ming bordir.

* * *

Kim istasa mazhari karomat boʻlmoq,
Har navʼ ishda istiqomat boʻlmoq.
Soʻzdur anga mujibi karomat boʻlmoq,
Til zabtidadur anga salomat boʻlmoq.

* * *

Kimki, ulugʻroq anga xizmat kerak,
Kimki, kichikroq anga shafqat kerak.

* * *

Kimki oʻzi ayladi yolgʻon soʻzin,
Kizbdek el chin desa, qolgʻon soʻzin.

* * *

Kimniki aylay der ersang mahraming,
Koʻp sinamay aylamagil hamdaming.

* * *

Kim sinsa koʻngul zaxmi zabon ogʻrigʻidin,
Kam ermas aning ogʻrigʻi jon ogʻrigʻidin.

* * *

Koʻp demak birla boʻlmagʻil nodon,
Koʻp yemak birla boʻlmagʻil hayvon.

* * *

Koʻp demak soʻzga gʻururlik,
Koʻp yemak nafsga maʼmurlik.

* * *

Koʻngil maxzanining qulfi til va u til kalitin soʻz bil.

* * *

Koʻngli va tili bir boʻlgan kishining aytgan soʻzi but.

M

Maʼdani inson gavhari soʻz durur,
Gulshani odam samari soʻz durur.

* * *

Mehrki ravshanlik etar fosh ani,
Kimga kunah koʻrmasa xuffosh ani.

* * *

Menga ne yeru ne oshiq havasdur,
Agar men odam ersam, ushbu basdur.

* * *

Muvofiq sheva zolim doʻstlardin,
Muxoliftabʼ dushmanlar koʻp ortuq.

N

Nafʼing agar xalqqa beshak durur,
Bilki bu nafʼ oʻzingga koʻprak durur.

* * *

Nayza boʻlub tuzligidin sarbaland,
Chirmash uchun band aro qolmish kamand.

* * *

Nekim qildi johilki, erdi yomon,
Tutub aksini, topdim andin omon.

* * *

Nechaki xirad ichra boʻlsa kami,
Yilondin yamonroq emas odami.

* * *

Necha zarurat aro qolgʻon chogʻi,
Chin demas ersang, dema yolgʻon dogʻi.

* * *

Nodonlik erur elda malomatga dalil,
Dono ulus oldida xijolatga dalil.

* * *

Nosihi sodiq erurki begʻaraz,
Bil anga olamda topilmas evaz.

O

Odam borki, odamlarning naqshidur,
Odam borki, hayvon undan yaxshidur.

* * *

Odam ersang, demagil odami,
Oniki, yoʻq xalq gʻamidin gʻami.

* * *

Odam oʻlgʻon zebu (yoki zebi) zohirdin emas,
Kimki andin faxr etar, odam emas.

* * *

Olam ahli bilingkim, ish emas dushmanligʻ,
Yor ulung bir-biringizgaki erur yorligʻ ish.

* * *

Olim kerakki, oʻz ilmining poya va miqdorini asragay, gavharni imtihon uchun toshga urmagay.

* * *

Oqil chin soʻzdin oʻzgani demas, ammo barcha chinni ham demak – oqil ishi emas.

* * *

Oz-oz oʻrganib dono boʻlur,
Qatra-qatra yigʻilib daryo boʻlur.

* * *

Oz ish uchun bandu itob aylama,
Qatlu siyosatda shitob aylama.

* * *

Ogʻizga kelganni demak – nodonning ishi,
Oldigʻa kelganni yemak – hayvonning ishi.

Q

Qardoshing emas ulki quyib bosh senga,
Davlat chogʻi qilgay oʻzni quddosh senga.

* * *

Qachon sochsa tuproqqa bugʻdoy birov,
Yoʻq imkonki ul arpa qilgʻay darov.

* * *

Qila olgʻuncha taʼzim va odob binosin yiqma,
Hayo va hurmat xilvatidin tashqari chiqma.

* * *

Qil yaxshiligʻu, demakni doxil qilma,
Minnat bila yaxshiliqni botil qilma.

R

Ravza bogʻin visolin istar esang, boʻl onaning oyogʻi tufrogʻi.

S

Sabr bila bogʻliq ish ochilur,
Ishda oshiqqan koʻp toyilur.

* * *

Saxovatsiz kishi birla gavharsiz sadafning hukmi bir.

* * *

Senga bor esa soʻz bilurdin mazoq,
Uzum sari boqma, soʻzum sari boq.

* * *

Sihat tilasang, koʻp yema,
Izzat tilasang, koʻp dema.

* * *

Suvning mazasi muz bila,
Oshning mazasi tuz bila,
Odamning yaxshiligi soʻz bila.

* * *

Soʻz borki, tinglovchi taniga jon kiritadi,
Soʻz borki, aytuvchi boshini yolgʻa beradi.

* * *

Soʻzdin oʻlukning tanida ruhi pok,
Ruh dogʻi tan aro soʻzdin halok.

* * *

Soʻzni koʻngulda pishqarmaguncha tilga keltirma,
Va harneki koʻngulda bor – tilga surma.

* * *

So‘z qattigʻi el koʻngliga ozor aylar,
Yumshogʻi koʻngillarni giriftor aylar.

T

Tabiatga har neki odat boʻlur,
Chu eskirdi odat tabiat boʻlur.

* * *

Tilga ehtiyotsiz – elga eʼtiborsiz.

* * *

Tilga kuchi yeta olgan – donishmand,
Soʻzga erk bergan – pastkash ahmoq.

* * *

Tiling birla koʻnglingni bir tut.

* * *

Tilingni oʻz ixtiyoringda asra.

* * *

Til tigʻi bilan gunohsiz kishiga ozor berish – sogʻ qon tomirga nishtar urib nobud qilishdir.

* * *

Til va koʻngul yaxshiroq aʼzolardin insonda.

* * *

Til shirinligi – koʻngilga yoqimli, yumshoqligi foydali,
Chunki til achchiqlikka aylansa, zarari umumiy boʻlur.

* * *

Tinch koʻngul birla qatiqsiz umoch,
Behki birov minnati bilan kumoch.

* * *

To bani odam ila olam erur,
Olam ichida bani odam erur.

* * *

Tuzlik ermas shifosiyu moyasi ham,
Kim egri kishining egridur soyasi ham.

U

Ulki zafar shevasini tavr etar,
Elga demakim, oʻziga javr etar.

V

Vafosizda hayo yoʻq, hayosizda vafo yoʻq.

* * *

Vale barcha chin ham degulik emas,
Xiradmand chin soʻzdin oʻzga demas.

X

Xorliklar boshi tamaʼ bilgil,
Doimo azzaman qanaʼ bilgil.

Y

Yaxshi libos tanga oroyish,
Yaxshi qoʻldosh jonga osoyish.

* * *

Yaxshilikni bilmasang, bori, yaxshilarga qoʻshul.

* * *

Yaxshilik qila olmasang,
Bori yomonliq ham qilma.

* * *

Yigitlikda yigʻ ilmning maxzani,
Qarilik chogʻi xarj qil ani.

* * *

Yuz ganj kishiga aqddin hosildur,
Yoʻqdur anga faqru fano, kim oqildur.

* * *

Yomonlarga marhamat va yaxshilik qilish yaxshilarga zarar va alam keltiradi.

* * *

Yorsiz el ohi gamandud erur,
Yonsa yogʻoch yolgʻuz ishi dud erur.

* * *

Yoʻq hunari yolgʻuz esa yuz kishi,
Qayda kishi sonida yolgʻuz kishi.

Z

Zahmat bila topqoningni oʻzingdin ayama va mehnat bila yiqqaningni doʻstlar bilan dushmanlar uchun asrama.

Sh

Shaxski, ilm nurin topti zoti,
Aning to hashr qoldi yaxshi oti.
Sikandar chun topti ilmu hunarni,
Ne yangliq oldi, koʻrgil, bahru barni.